قیزیل آزربایجان (زنجان)

آزربایجان با دارا بودن تمدن ۷۰۰۰ ساله، از بدو تاریخ دارای استقلال و آزادی بوده و خود دارای حكومت مستقل و مركز حكومت بوده مانند خاقانات آزربایجان(دوران غزنوی)، سلجوقیان،ایلخانان، اتابكان آزربایجان، ایلكانیان (آل جلایر)، آل چوپان، آق قویونلو ها، قره قویونلو ها، صفویان،... و یا به صورت ایالتی خودمختار استقلال خود را حفظ كرده مانند مادها(ماد كوچك یا آزربایجان)، دوران خلافت اسلامی و عباسی، دوران مغول، تیموریان، افشاریان، زندیان و دوران قاجار.
اولین تكه‌ای كه از آزربایجان جدا شد، شمال عراق(منطقه‌ای كه امروزه به توركمن ائلی مشهور است) یعنی شهر‌های اربیل، موصل، كركوك و سلیمانیه بود. در سال ۱۵۳۴ در جنگی كه بین صفویان و عثمانی‌ها درگرفت این مناطق ضمیمه امپراطوری عثمانی گشت و بعد از فروپاشی عثمانی سال ۱۹۲۶ در كشور عراق قرار گرفت. متاسفانه پس از سالها و با مهاجرت و اشغال كردها امروزه ضمیمه اقلیمك كردستان شده است و سیاست كردیزاسیون همچنان در مناطق آزربایجانی عراق ادامه دارد.
سالها آزربایجان همچنان به صورت ایالتی بزرگ بود (افشاریه، زندیه و اوایل قاجار) تا اینكه مطابق عهدنامه تركمنچای در سال ۱۸۲۸ شمال آزربایجان از جنوب آن جدا و گرفتار روس‌ها شد.
در سال ۱۸۴۰ مطابق اصلاحات اراضی امپراطوری تزاری روس : دربند، آلتی پارین، آختی، دوققوز پارین، قایتاق و... از خاك آزربایجان ‌شمالی جدا و ضمیمه ایالت داغستان شد.
پس از جدا شدن آزربایجان شمالی، روند مهاجرت و اسكان ارامنه یاغی اخراج شده از عثمانی توسط روس‌ها آغاز شد. طوری كه پس از چند سال ایروان و شهرهای اطراف آن كه صددرصد ترك نشین بودند به شهرهایی ارمنی نشین تبدیل شدند و در سال ۱۹۱۸ از جمهوری سویت سوسیالیستی آزربایجان جدا و جمهوری سویت سوسیالیست ارمنستان را در خاك آزربایجان تاسیس كردند.
پس جدا سازی دربند و ایروان از خاك آزربایجان شمالی، با تاسیس جمهوری سویت سوسیالیستی گرجستان، منطقه تاریخی بورچالی نیز از آزربایجان شمالی جدا شد.
پس از فروپاشی شوروی این منطقه همچنان در گرجستان باقی ماند. منطقه بورچالی در جنوب گرجستان همچنان هویت آزربایجانی خود را حفظ كرده است و رشید بهبوداف خواننده آزربایجانی دارای شهرت جهانی از آزربایجانی‌های گرجستان است.
در طی سالهای ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۳ نیز كشورك جعلی ارمنستان با حمایت تمام عیار روسیه حدود ۲۰ درصد از خاك آزربایجان شمالی را اشغال كرد و باعث آواره شدن یك میلیون آزربایجانی و شهید شدن ۳۰ هزار آزربایجانی و زخمی شدن هزاران تن دیگر شد. گفتنی است ایران نیز یكی از حامیان رژیم اشغالگر قره باغ در طول این مدت بوده و خواستار پایان نیافتن این مناقشه برای بهرهبرداری به سود خود!
در جنوب آراز آزربایجان همچنان بصورت واحد بود. در زمان قاجار و پس جدا شدن شمال آزربایجان، ممالك محروسه به پنج ایالت(حكمرانی) و دوازده ولایت(حاكم نشین) تقسیم میشد كه حكمرانی اول آزربایجان و شامل آزربایجان شرقی، آزربایجان غربی، زنجان، همدان، قزوین، گیلان و بیجار امروزی میشد.
جنوب آزربایجان همچنان بصورت واحد بود (از ۱۸۲۸ تا ۱۹۳۴)تا روی كار آمدن رژیم پهلوی، از آن زمان تكه تكه كردن آزربایجان جنوبی آغاز و تا به امروز ادامه دارد.
تجزیه آزربایجان جنوبی توسط فارس‌ها دوره اول - توسط رضا میرپنج اصطبلی و پسرش
اشغال آزربایجان با روی كار آمدن رژیم پهلوی، شد در سال ۱۳۱۶ش ممالك محروسه به ۱۰ استان تقسیم شد. بدین ترتیب آذربایجان جنوبی میان چهار استان تقسیم شد:
استان یكم شامل شهرستان‌های:۱ـزنجان ۲ـ قزوین ۳ـ ساوه ۴ـ سلطان‌آباد (اراك) ۵ـ رشت ۶ـ تنكابن
استان سوم شامل شهرستان‌های:
۱ـ اردبیل ۲ـ تبریز
استان چهارم شامل شهرستان‌های:
۱ـ خوی ۲ـ اورمیه ۳ـ سویوق بلاغ(مهاباد) ۴ـ مراغه ۵ـ بیجار و سقز و دیواندره و بانه
استان پنجم شامل شهرستان‌های:
۱ـ ایلام ۲ـ اسلام‌آباد غرب۳ـكرمانشاه ۴ـ سنندج ۵ـ ملایر ۶ـ همدان
در سال ۱۳۲۵ با شكست دمكرات‌های آذربایجان و اشغال آذربایجان، استان‌های سوم و چهارم شامل آستارا، اردبیل، تبریز، اورمیه و بیجار استان آذربایجان را تشكیل دادند.
در سال ۱۳۲۶ با تاسیس استان مركزی به مركزیت تهران، قزوین و ساوه و اراك از آذربایجان جدا و به استان مركزی ملحق شد.
در سال ۱۳۳۴ مجددا استان آذربایجان به دو قسمت شرقی(شامل اردبیل و تبریز) و غربی(مركزیت ارومیه و شامل بیجار و سقز و دیواندره و بانه) تقسیم شد.
پس از تقسیم استان آذربایجان به دو قسمت، در سال ۱۳۳۷ بیجار،سقز، دیواندره و بانه از آذربایجان غربی جدا شدند و به سنندج و قروه كه در سال ۱۳۱۶ از آذربایجان جدا شده بودند پیوستند و به همراه مریوان و كامیاران استانی جعلی با نام كردستان شكل گرفت.
در سال ۱۳۵۰ آستارا نیز از استان آذربایجان شرقی كه هنوز شامل اردبیل بود جدا شد و به استان گیلان ضمیمه شد.
در سال ۱۳۵۲ با تاسیس استان‌های زنجان و همدان، این دو شهر نیز از آذربایجان جدا شدند.
در سال ۱۳۵۶ قزوین از مركزیت جدا و به استان زنجان ملحق میشود.
اشغال آزربایجان توسط فارس‌ها دوره دوم ,تجزیه دوباره آزربایجان جنوبی
در سال ۱۳۷۲ نیز اردبیل از استان آذربایجان شرقی جدا شده و استان جدیدی تشكیل داد.
در سال ۱۳۷۶ قزوین از استان زنجان جدا و استان قزوین را تشكیل داد.
در مجموع طی ۶۰ سال به ترتیب سنقر،سنندج، قروه، قزوین، ساوه، اراك، بیجار، سقز، دیواندره، بانه،آستارا، همدان، انزلی، زنجان و اردبیل از آذربایجان جدا و ضمیمه استان‌های دیگر شدند . همراه این تكه تكه كردن‌ها به بهانه توسعه كاذب، سیاست‌های شدید ترك زدایی از طریق فارسیزاسیون و كردیزاسیون اسامی شهرها و روستاها و بافت جمعیتی و زبان نیز در طی این سالها اجرا شده و همچنان ادامه دارد.
به امید اتحاد مجدد آذربایجانی‌های جهان
ییلماز تورك‌سوی